YEKDEM Kapasitesi Üzerine Bir Değerlendirme

PwC Türkiye'den Tamer Emre tarafından hazırlanan YEKDEM üzerine değerlendirme yazısı...

18.09.2015
YEKDEM Kapasitesi Üzerine Bir Değerlendirme

PwC Türkiye'den Tamer Emre tarafından hazırlanan YEKDEM üzerine değerlendirme yazısı...


Geçtiğimiz yıl Ekim ayında “YEK Kapasite Üzerine Bir Değerlendirme” isimli Spotlight’ımızda bu kapasitenin ne denli önemli olduğunu, piyasa fiyatlarındaki dalgalanmalara göre konumunu değiştiren bu kapasitenin verimsiz bir üretim yaptığını ve piyasa faaliyetlerinin de düzenli olmadığını, maliyetlerinin piyasa oyuncuları için tıpkı sıfır bakiye düzeltme kalemi gibi “öngörülemeyen bir kalem” oluşturduğunu söylemiş idik. Değerlendirmeleri bitirirken son cümlemiz “Enerjisi, güneşi, rüzgarı ve yağmuru bol olan günler geçirmeniz dileğiyle…” şeklinde olmuştu. Gerçekten o dönemden bugüne kadar enerjisi, rüzgarı ve güneşi bol günler yaşadık. Eylül 2015 dönemine girerken tüketim portföyünün faturalarında MWh başına maliyetleri 20 TL’ye ulaşan “destekleme mekanizması” (YEKDEM) kaleminin tekrar masaya yatırılması şart olmuştur.

YEKDEM Kapasite Ne Kadardır ve Seyri Nedir?

Destekleme mekanizmasına katılım, bir önceki yılın piyasa fiyatları ve dolar kuru ile doğrudan ilişkilidir. Ülkemizde yağışın kıt olduğu, arz güvenliği sıkıntısı olan yıllarda elektrik piyasasında fiyatlar yüksek seyretmektedir. Aynı yıl dolar kurunun da çok yüksek olmadığı varsayılırsa piyasa koşulları, bir YEK kapasite için cazip olabilir. Oysa yağışın bol olduğu ve piyasa fiyatlarının çok düşük ortalamalar ile seyrettiği, üstüne bir de rekorlar kıran dolar kurlarının gözlendiği bir ortamda YEKDEM, üreticilerin yüzünü oldukça güldürmektedir. Yıllara göre kapasitenin seyri, Çizelge-1’de sunulmaktadır.

2012 yılında piyasa fiyatlarındaki yüksek seyir, YEKDEM kapasite ve santral sayısının 2013 değerini olumsuz yönde etkilerken 2014 yılında yağış miktarındaki azlık ve fiyatlardaki yüksek seyir, katılımın sınırlı kalmasında etkili olmuştur. 2015 yılında yağışın bol olması ve arz güvenliği sıkıntısının olmayışı nedenleriyle piyasa fiyatı ortalamaları oldukça düşük seyrederken dolar kurundaki artış, destekleme mekanizmasından uzlaştırılan santrallerin karlı çıkmasını sağlamıştır. 2016 dönemi için yapılacak Ekim dönemi başvurularında 10 bin MW civarı YEKDEM başvurusu öngörülebilecektir.

Yıllara Göre Santral Sayısı ve Kurulu Güç


Çizelge-1 Yıllara göre santral sayısı ve kurulu güç (MW)
(Kaynak: EPDK resmi web sitesi)


YEKDEM Maliyetlerini Kim Nasıl Öder?
YEK kapasiteye Kanun (5346) ve alt düzenlemeler ile belirlenen fiyatlardan (kwh başına rüzgar için 7,3 $c, jeotermal için 10,3 $c, güneş için 13,3 $c) üretim miktarlarına göre ödeme yapılır. Portföyün üretimine karşılık sistemden kazanılan para ise Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Belgelendirilmesi ve Desteklenmesine İlişkin Yönetmelik hükümlerine göre YEKDEM katılımcısı üretim şirketlerinin tahmini üretim değerlerini sistem işletmecisine sunması ve Gün Öncesi Piyasası’nda fiyattan bağımsız teklif olarak Piyasa Takas Fiyatı’nı (PTF) etkilemeyecek şekilde kullanılması ile elde edilir. Sistemde oluşan PTF fiyatından mali uzlaştırması yapılan YEKDEM kapasitesinin dengesizliği, Dengesizlik Fiyatı yerine Sistem Marjinal Fiyatı’ndan uzlaştırılır. Böylelikle Gün Öncesi ve Dengeleme ve Güç Piyasası, YEKDEM portfoyüne ödenen maliyetleri karşılamak amacıyla kullanılır ancak; piyasa fiyatı ve günün döviz kuruna göre oluşacak fark, piyasa işletmecisi zarar etmeyecek şekliyle tüketim portföyüne yansıtılır. Burada dikkat edilmesi gereken husus, YEK alacak ve borç kaleminin kayıp-kaçak ve aydınlatma tüketiminin sahibi Dağıtım Şirketi Portföyü’ne yansıtılmaması ve sıfır bakiye düzeltme kalemindeki payının da tüm çekiş portföyüne aktarılmasıdır. Böylelikle YEKDEM maliyetlerinin alacak ve borç yönünde tüketim portföyüne yansıtıldığını söylemek yanlış olmaz. Çizelge-2’de mahsuplaştırılmayan YEKDEM borç ve alacaklarının birim MWh başına fiyatları ile PTF seyri görülmektedir. Nisan 2015 döneminde YEK Borç birim fiyatının elektrik birim fiyatının 1/4’üne ulaşmış olması, konunun ciddiyetini açık bir şekilde göstermektedir. Borç miktarının büyüklüğü, destekleme mekanizması ile oluşan farkın büyüklüğünü gösterirken alacağın fazla oluşu, dengesizliklerin fazlalığına da bir işarettir.

YEK Borç ve Alacak Seyri


Çizelge-2 YEK borç ve alacak seyri
(Kaynak: PMUM Genel Raporlar)


YEKDEM Kapasite Dengesizlikleri Ne Kadardır?
YEK kapasitesinde özellikle rüzgara dayalı üretim için üretim tahmininde bulunulması oldukça güçtür. Nispeten daha iyi durumda olan akarsu tipi HES kapasite de negatif dengesizliğe düşmektense pozitif dengesizliğe düşme yönünde seçimini kullanmaktadır. Geçmişte kapasitenin %30 civarında bir dengesizlik oranı ile kullanıldığı gözlemlenmiştir (Geçen yılki Spotlight’ta hesap tablosu paylaşılmıştır). 2015 yılında 5.400 MW civarında bir kapasitenin YEKDEM içinde yer aldığı düşünülürse pozitif dengesizlik yapan kapasitenin büyüklüğü görülebilir. Özellikle normalde dengesizlikler için “dengesizlik fiyatı”, hatta yeni uygulama ile k ve l katsayılarına göre avantajsız fiyattan hesaplama yapılarak maliyet bulunuyorken ücretinin SMF’den uzlaştırılması, mali uzlaştırmanın dengelenebilmesi için Sıfır Bakiye Düzeltme Kalemi içinde de etkilerin olmasına yol açmaktadır. 71.900 MW kurulu güç ve 40 bin tepe değerinde 5.400 MW kapasitenin %30 dengesizlikli salınımlarının, piyasaya ciddi maliyetler getirmesi, şaşılacak bir sonuç değildir.

Yenilenebilir Enerji Ucuzmudur?
Serbest elektrik ticaretinde toptan şirketler, öngörülemeyen maliyetleri abonelerine yansıtmak durumundadır. Görevli tedarik şirketinin tarifelerinde ise mutlaka enerjinin birim maliyeti dikkate alınmaktadır. Mevcut durumda Yenilenebilir Enerji Destekleme Mekanizması maliyetleri, tüketim portföyü tarafından karşılanmaktadır. 28 Ağustos 2015 tarihi ortalama PTF fiyatı, 129,43 TL’dir. 2,9152 TL olan Dolar kurunda rüzgar için 7,3 $ (212,81 TL), jeotermal için 10,3 $ (300,27 TL), güneş için 13,3 $ (387,72 TL) uzlaştırma fiyatları hesaplanabilir. PTF fiyatı ile bu uzlaştırma fiyatları arasındaki farktan doğan bedeller, tüketim portföyüne yansımaktadır. Birim fiyatlar incelendiğinde belirtilen gün için destekleme mekanizması fiyatlarının piyasa fiyatlarının 1,64 katı ile 3 katı arasında değiştiği anlaşılmaktadır.

Nasıl bir çözüm yöntemi?
Hemen akla gelen birkaç yöntem; 1-Dengesizlik maliyetleri yüksek olan YEKDEM Portfoyünün gelecekteki beklenen seyri nedeniyle mutlaka ayrıca yönetilmesi gerekmektedir. 2-Portföye katılım için kapasite sınırlaması değerlendirilmelidir. 3-Maliyetlerin tüm veriş-çekiş portföyüne yansıtılması değerlendirilmelidir. Dünyadaki farklı uygulamalar, konunun değerlendirilmesinde her zaman ipucu olarak kullanılmalıdır. Sürekli, kesintisiz, kaliteli, rekabetçi, ucuz ve temiz elektrikli günler dileğiyle...

Saygılarımla,
Tamer EMRE
Elektrik Elektronik Mühendisi M.Sc., M.A.
PwC Türkiye

Bakınız: YEKDEM Maliyeti Gelişimi

Enerji Atlası
verimli, yerel, temiz enerjili geleceğe..
Twitter'da
takip et

@enerjiatlasi
Enerji HaberleriYeni Eklenen Santraller